Temat A1. Jak dbać o sprzęt komputerowy?

Wszystkie treści na stronie ir.migra.pl chronione są prawami autorskimi. Więcej informacji znajdziesz tutaj.

Uwaga: Zapoznaj się wcześniej z treścią tematu A1 i A2 z podręcznika „Teraz bajty. Informatyka dla szkół ponadpodstawowych. Zakres podstawowy. Klasa I”.

Zapisy podstawy programowej realizowane w temacie:

III. Posługiwanie się komputerem, urządzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi.
Zakres rozszerzony. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) projektuje rozbudowę i zakup nowego zestawu komputerowego oraz oprogramowania;

Spis treści

1. Sprawdzanie zajętości dysku
2. Odinstalowywanie niepotrzebnych programów
3. Narzędzia oczyszczania i optymalizacji dysku
4. Aktualizacja i przywracanie systemu operacyjnego
5. Przyspieszanie pracy komputera
6. Konserwacja sprzętu komputerowego

1. Sprawdzanie zajętości dysku

Aby komputer działał prawidłowo, trzeba systematycznie wykonywać podstawowe czynności profilaktyczne – podobnie jak wykonuje się okresowe przeglądy samochodu, dokonuje regulacji i konserwacji jego mechanizmów, wymienia zużywające się części. Niewykonanie tych czynności może powodować, że komputer zaczyna działać wadliwie, częściej zawodzi.

Przed rozpoczęciem wykonywania innych czynności porządkowych warto sprawdzić, ile mamy miejsca na dysku i rozpocząć porządki od opróżnienia kosza ze śmieci.

Ćwiczenie 1. Sprawdzamy zajętość dysku twardego
Sprawdź zajętość dysku (dysków) komputera, z którego korzystasz.

2. Odinstalowywanie niepotrzebnych programów

Często na dysku są zainstalowane programy, z których od dawna się nie korzysta, np. stare gry. Zajmują one niepotrzebnie miejsce na dysku. Warto przejrzeć jego zawartość i usunąć zbędne programy.

Usunięcie programu polega na jego odinstalowaniu. Skasowanie ikony programu z pulpitu nie jest równoznaczne z usunięciem programu (ikony na pulpicie są najczęściej tylko skrótami do programów). Usunięcie plików programu również nie powoduje całkowitego skasowania programu i nie powinno się tego robić.

Aby odinstalować program, należy wybrać w Panelu sterowania (otwieranym np. z menu Start) opcję Dodaj lub usuń programy (lub Odinstaluj program).

Programy są instalowane zwykle w folderze Program Files lub Program Files (x86) albo w folderach własnych. W trakcie odinstalowywania mogą nie zostać usunięte wszystkie pliki danego programu. W takim przypadku należy odszukać odpowiedni folder i skasować je ręcznie. Zwykle występują pod nazwą programu lub zbliżoną. Należy jednak bardzo uważać, aby nie skasować innych ważnych elementów.

W razie potrzeby należy, korzystając z menu kontekstowego, usunąć skróty do tego programu znajdujące się bezpośrednio na pulpicie.

3. Narzędzia oczyszczania i optymalizacji dysku

Wśród Narzędzi administracyjnych systemu Windows (dostępnych z menu Start) możemy znaleźć różne przydatne narzędzia zwiększające wydajność komputera i poprawiające jakość pracy. Omówimy kilka wybranych.

3.1. Oczyszczanie dysku

Program Oczyszczanie dysku (w starszych wersjach Porządkowanie dysku) przeszukuje dysk twardy i wyświetla liczbę i sumaryczną wielkość znalezionych plików tymczasowych, w tym internetowych, oraz nieużywanych plików programów. Wszystkie te pliki można bezpiecznie usunąć.

Pliki tymczasowe są tworzone w trakcie działania różnych programów, np. edytora tekstu czy arkusza kalkulacyjnego. Ich nazwy są np. poprzedzone są znakiem tyldy (~), mają rozszerzenia tmp, bak, doc, old, dl_, ex_. Zazwyczaj są usuwane po zakończeniu programu, ale bywa, że pozostają na dysku.

Pliki internetowe to ślady odwiedzin konkretnych stron WWW, najczęściej są to zapisane fragmenty wcześniej odwiedzanych serwisów. Są one przechowywane, aby w przypadku ponownego odwiedzenia danej witryny nie było konieczne przesyłanie plików z Internetu. Przeglądarka może wykorzystać właśnie te, zapamiętane kopie. Program informuje o wielkości możliwego do odzyskania miejsca na dysku.

Dodatkowe miejsce na dysku możemy jeszcze uzyskać, klikając przycisk Oczyść pliki systemowe (rys. 5.).

Oczyszczanie dysku jest prostym programem. Istnieją bardziej złożone aplikacje pełniące taką samą funkcję, np. program CCleaner.

Uwaga: Zasadniczo nie powinno się samodzielnie modyfikować folderu Windows. Aby móc modyfikować ten folder, trzeba mieć uprawnienia administratora.

Ćwiczenie 2. Szukamy informacji o programie do oczyszczania dysku
Poszukaj w Internecie informacji na temat programu CCleaner.

W ustawieniach systemu Windows 10 możemy włączyć automatyczne zwalnianie miejsca na dyskach twardych i określić m.in. co ile dni system ma usuwać pliki z folderu Kosz czy z folderu Pobrane. Możemy również zdecydować, czy chcemy usuwać pliki tymczasowe nieużywane przez aplikacje.

Ćwiczenie 3. Sprawdzamy ustawienia pamięci dyskowej
Sprawdź ustawienia pamięci dyskowej komputera, z którego korzystasz.
Wskazówka: Aby otworzyć okno Pamięć (rys. 6.), należy z menu Start wybrać aplikację Ustawienia, i w otwartym oknie wybrać opcję System/Pamięć lub w polu wyszukiwania systemu Windows wpisać hasło „Pamięć”.

3.2. Defragmentacja i optymalizacja dysku

Gdyby można było graficznie zobrazować powierzchnię dysku, okazałoby się, że panuje tam niemały bałagan. Dane na dysku rozmieszczone są chaotycznie, miejsca zapisane przeplatają się z pustymi. To powoduje, że odczytanie lub zapisanie danych wymaga wielu przesunięć głowicy dysku twardego i jest wolniejsze.

Do porządkowania danych zapisanych na dysku służy program Defragmentacja i optymalizacja dysku (w starszych wersjach Defragmentator dysku). Przed jego uruchomieniem wskazane jest oczyszczenie dysku ze zbędnych plików oraz zatrzymanie programów intensywnie zapisujących dane na dysku.

 Defragmentator dysku przesuwa i układa dane na dysku tak, aby zapisane obszary dysku były zwarte, a kolejno czytane dane jednego programu znajdowały się w sąsiadujących sektorach.

Po defragmentacji system nie traci już czasu na poszukiwanie kolejnych fragmentów potrzebnych informacji. W rezultacie programy uruchamiane są szybciej, a następne odwołania do dysku zajmują mniej czasu.

Proces defragmentacji dla dużych dysków może trwać nawet kilka godzin. Najlepiej więc uruchomić go na noc. Nie należy obawiać się pozostawienia komputera na kilka godzin bez nadzoru. Awarie komputerów najczęściej występują podczas włączania i wyłączania, rzadko w trakcie pracy.

Uwaga: Defragmentacja dysku jest skuteczna tylko w przypadku dysków mechanicznych (HDD). W przypadku dysków SSD jej wykonanie nie będzie miało żadnych pozytywnych efektów a nawet może się przyczynić do skrócenia żywotności dysku SSD.

4. Aktualizacja i przywracanie systemu operacyjnego

4.1. Aktualizacja systemu operacyjnego

System operacyjny komputera nie jest pozbawiony błędów. Twórcy systemu wciąż znajdują w nim błędy, które następnie są poprawiane. Błędy te często dotyczą bezpieczeństwa systemu, aby więc mieć pewność, że nie grożą nam ataki cybernetyczne, koniecznie należy aktualizować system.

W systemie Windows służy do tego celu komponent systemu Windows Update (rys. 7.), dostępny w ustawieniach systemu (w starszych wersjach – w Panelu sterowania).

Po kliknięciu Sprawdź aktualizację (w starszych wersjach Zmień ustawienia (rys. 7.) można włączyć automatyczną aktualizację systemu oraz określić, jak często ma ona być wykonywana.

Zalecane jest, aby włączyć automatyczne aktualizacje systemu.

4.2. Przywracanie i resetowanie systemu

Niekiedy zdarza się, że system operacyjny przestaje prawidłowo funkcjonować. Może to być wynikiem awarii oprogramowania lub wadliwej instalacji komponentu systemu operacyjnego lub aplikacji. W takim przypadku można skorzystać z narzędzia Przywracanie systemu (rys. 8.), dostępnego w oknie Właściwości systemu, które z kolei otwieramy w oknie Panelu sterowania po wybraniu opcji System (w Windows 10) lub w menu Start w Narzędziach systemowych (w Windows 7). Po uruchomieniu narzędzia należy wybrać datę, do której chcemy się cofnąć. Wszystkie zmiany dokonane w systemie po tej dacie (instalacja programów, zmiana ustawień systemu, nawet zmiana położenia ikon na pulpicie) zostaną anulowane.

W ustawieniach systemu Windows 10 (opcja Odzyskiwanie) możemy zresetować system, przywracając jego ustawienia domyślne – zostaną zrobione porządki, ale bez usuwania zainstalowanych programów.

Ćwiczenie 4. Sprawdzamy możliwości resetowania ustawień komputera
Sprawdź, jakie są dostępne opcje resetowania ustawień komputera oraz jakie są dodatkowe opcje odzyskiwania (w Windows 10).

5. Przyspieszanie pracy komputera

5.1. Sprawdzanie aktualnie działających programów

W wielu nowych komputerach, zwłaszcza przenośnych, są już zainstalowane programy dostarczone przez producenta sprzętu. Mogą to być programy do zarządzania sprzętem, użytkowe albo np. wersje demonstracyjne aplikacji komercyjnych. Tego typu, na ogół zbędne, programy noszą nieco żartobliwą nazwę bloatware (z ang. bloat – rozdęty, napuchnięty, ware – oprogramowanie). Jeżeli nie zamierzamy z nich korzystać, warto je odinstalować.

Przykład 1. Sprawdzenie, jakie programy są aktualnie uruchomione w systemie Windows

1. Naciśnij kombinację klawiszy Ctrl + Shift + Esc – zostanie wywołany Menedżer zadań Windows (rys. 10.).
2. Kliknij zakładkę Procesy – zobaczysz wszystkie aktualnie uruchomione dla danego użytkownika programy, w tym działające tle (niepokazane na Pasku zadań).
   W kolumnie Procesor CPU jest pokazane procentowe zużycie czasu procesora przez dany program, a w kolumnie Pamięć – procentowa zajętość pamięci komputera przez dany program.
3. Teraz możesz zlokalizować program, który zajmuje czas procesora lub pamięć i „spowalnia” komputer.
   Uwaga: W zakładce Użytkownicy można sprawdzić sumaryczną zajętość procesora i pamięci.

Ćwiczenie 5. Sprawdzamy aktualnie działające programy
Sprawdź na używanym przez ciebie komputerze, który program zajmuje najwięcej procentowo czasu procesora lub pamięci.

5.2. Wyłączanie programów, których na bieżąco nie potrzebujemy

Niektóre działające w komputerze programy nie otwierają swojego własnego okna. O ich uruchomieniu świadczyć może jedynie ikonka w Obszarze powiadomień systemu Windows lub w ogóle brak graficznej informacji o aktywności programu. Mówimy wtedy o programie pracującym w tle. Programy tego typu najczęściej uruchamiają się automatycznie podczas startu systemu operacyjnego.

Aby sprawdzić, jakie programy działają w komputerze, należy skorzystać z Narzędzi konfiguracji systemu (Windows 7) lub zakładki Uruchamianie w Menedżerze zadań (Windows 10). Znaleźć tam można listę programów uruchamianych podczas startu systemu operacyjnego. W menu kontekstowym można wyłączyć automatyczne uruchamianie danego programu.

Okno Konfiguracji systemu (rys. 12.) otwieramy z Narzędzi administracyjnych systemu Windows. Można je również otworzyć, wpisującw linii poleceń: msconfig.

W zakładce Usługi Narzędzi konfiguracji systemu (Windows 7) lub Menedżera zadań (Windows 10) można znaleźć listę usług, czyli programów pomocniczych wchodzących w skład systemu operacyjnego. Jeżeli dokładnie znamy przeznaczenie programu lub usługi i wiemy, że nie będzie nam potrzebna, można go lub ją wyłączyć. Na przykład, jeżeli nie planujemy udostępniać innym osobom odtwarzanych przez nas filmów i muzyki, możemy wyłączyć usługę o nazwie Usługa udostępniania w sieci programu Windows Media Player (Windows 7). Z kolei, jeżeli nie korzystamy z ekranu dotykowego, możemy wyłączyć usługę o nazwie Usługa wprowadzania na komputerze typu Tablet (Windows 7) lub Usługa klawiatury dotykowej i panelu pisma odręcznego (Windows 10).

Usługa – część składowa systemu operacyjnego, wyodrębniony program realizujący jedną z funkcji systemu.

Ćwiczenie 6. Sprawdzamy, jakie programy są uruchamiane podczas startu systemu
Sprawdź na używanym przez ciebie komputerze, jakie programy są uruchamiane podczas startu systemu operacyjnego.

6. Konserwacja sprzętu komputerowego

Konserwacji należy dokonywać nie tylko w odniesieniu do oprogramowania, ale również sprzętu komputerowego. Proste zabiegi konserwacyjne mogą znacząco poprawić wydajność pracy komputera.

Nowoczesne procesory zużywają stosunkowo dużo energii elektrycznej, którą w części przetwarzają na energię cieplną. Specjalny parametr o nazwie TDP (ang. Thermal Design Power) określa maksymalną ilość ciepła wydzielanego w ciągu sekundy, którą trzeba odebrać z procesora (jednostki centralnej) komputera. Ciepło to jest odbierane z procesora za pomocą radiatora, a następnie rozpraszane za pomocą wentylatora (rys. 13.).

Z upływem czasu, kurz osiadający wewnątrz radiatora blokuje kanały wentylacyjne, co w konsekwencji może prowadzić do przegrzewania się procesora. W takiej sytuacji procesor, aby nie ulec uszkodzeniu, zmniejsza częstotliwość pracy swoje zegara wewnętrznego a w efekcie – spada jego wydajność.

Aby zapobiec takiej sytuacji, co jakiś czas (zależnie od warunków – co rok, dwa lata), należy przedmuchać radiator i wentylator (lub radiatory i wentylatory – mogą znajdować się także np. na karcie graficznej) za pomocą sprężonego powietrza (pojemniki ze sprężonym powietrzem można nabyć w sklepach z elektroniką).

Aktualną temperaturę procesora sprawdzić można za pomocą jednego z dostępnych w Internecie programów, np. HWMonitor lub SpeedFan.

Ćwiczenie 7. Sprawdzamy aktualne parametry fizyczne pracy systemu komputerowego
Pobierz jeden z programów do monitorowania pracy komputera i sprawdź aktualne parametry fizyczne elementów systemu komputerowego, którego używasz.